Stan fizycznego i psychicznego zmęczenia oraz wyczerpania dotyka wielu ludzi. Długotrwały prowadzi do powszechnego zjawiska określanego wypaleniem zawodowym. Termin ten po raz pierwszy pojawił się w latach 70-tych XX wieku przez psychiatrę Herberta Freudenbergera oraz psychologa Christinę Maslach. Stan ten występuje u przedstawicieli różnych zawodów, ale przede wszystkim narażone są na niego osoby, które mają bliski kontakt z innymi ludźmi. W grupie wysokiego ryzyka są zatem nauczyciele. Warto wspomnieć, że w wielu krajach, jak np. Szwecji, wypalenie zawodowe traktowane jest jako powód nieobecności w pracy mimo iż nie zostało ono powszechnie uznane jako zaburzenie w klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5.
Grafika: Andrea Piacquadio/Pexels
Jak rozpoznać czy to wypalenie zawodowe?
Zespół wypalenia zawodowego to zjawisko, którego symptomy podobne są do depresji. Składa się na nie wiele objawów, jednakże występowanie jednego z nich nie jest jednoznaczne z narażeniem na wypalenie zawodowe. Wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje symptomów wypalenia zawodowego:
- fizyczne - narastające zmęczenie, bóle głowy, bezsenność, wzmożona podatność na zachorowania, migrenowe bóle głowy, napięcie mięśniowe - różnorodne bóle bez wyraźnej przyczyny, a nawet uzależnienie od środków uspokajających czy alkoholu.
- psychologiczne - przygnębienie, uczucie znudzenia, zniechęcenia, rozdrażnienia i złości, labilność emocjonalna, utrata entuzjazmu, poczucie winy za efekty swojej pracy, utrata zainteresowania, oskarżania innych za niepowodzenia - niezależnie od tego, czy niepowodzenie jest prawdziwe, wini się za nie wszystkich z najbliższego otoczenia.
- behawioralne - łatwe okazywanie złości, duża zmienność zachowania, niezdolność do podejmowania decyzji, izolacja, problemy w bezpośrednim komunikowaniu się.
Podłoże wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe jest złożonym problemem, stąd ciężko jest wskazać jego bezpośrednią przyczynę. Nieodłącznym elementem pracy nauczyciela jest bliski kontakt z drugą osobą, co wiąże się ze stałą wymianą emocjonalną pomiędzy nauczycielem i jego uczniami, a także ogromnym zaangażowaniem w powierzone zadania. Praca nauczyciela należy do tych bardzo wymagających co często wiąże się z nadmiernym stresem. Do najbardziej stresogennych czynników pracy nauczyciela należą:
- niskie zarobki nieproporcjonalne do wysiłku i wkładu pracy,
- niski prestiż społeczny zawodu nauczyciela,
- trudne i często niezrozumiałe zachowania i cechy uczniów
- określony program nauczania i ciągłe wprowadzanie zmian,
- niekorzystne warunki pracy oraz brak odpowiedniego wyposażenia,
- nastawienie i sprzeczne wymagania rodziców,
- pozostawanie pod nieustanną kontrolą dyrekcji, władz oświatowych, a także rodziców i uczniów
Jak uniknąć wypalenia zawodowego?
Aby nadal czerpać przyjemność z wykonywanej pracy, istotne jest pielęgnowanie swojego zdrowia psychicznego i fizycznego podczas całej kariery. Ważne jest więc, aby nie łączyć życia zawodowego z prywatnym, a skupić się na swoich pasjach i zainteresowaniach nie związanych z pracą. Umiejętność wycofywania się z sytuacji stresowych czy aktywny wypoczynek w czasie weekendu sprawią, że nauczyciel będzie znacznie bardziej zadowolony ze swojego życia, co przełoży się na jego efektywność i wydajność w pracy. Badania pokazują, że niezwykle ważnym elementem mogącym zapobiegać wypaleniu zawodowemu są także atmosfera w pracy oraz relacje koleżeńskie. Warto mieć w swoim otoczeniu zaufaną osobę, z którą będzie można porozmawiać o trudnościach związanych z pracą i liczyć na jej wsparcie. Należy również pamiętać, że podstawą pracy nauczyciela jest przede wszystkim dobre samopoczucie, samoświadomość a także autorefleksja. Nie można zapominać o sobie, lecz rozsądnie angażować się w powierzone zadania.
Anna Kręcicka
Źródła
Iancu, A. E., Rusu, A., Măroiu, C., Păcurar, R., & Maricuțoiu, L. P. (2018). The effectiveness of interventions aimed at reducing teacher burnout: A meta-analysis. Educational psychology review, 30(2), 373-396.
