Co to jest dwu- i wielojęzyczność?

Dwujęzyczność, rozumiana często jako umiejętność porozumiewania się dwoma językami oraz wielojęzyczność, która klasycznie oznaczała umiejętność komunikowania się w co najmniej trzech językach (obecnie często te dwa pojęcia są określane terminem dwujęzyczność), staje się coraz bardziej powszechnym zjawiskiem. Na niektórych kontynentach takich jak Azja, Afryka czy Ameryka wielojęzyczność jest zupełnie naturalnym zjawiskiem z racji dużo większego zróżnicowania kulturowego i etnicznego jak również życia obok siebie odmiennych plemion oraz mniejszości. W Europie wielojęzyczność jest również spotykana w wielu krajach, zarówno tam, gdzie znajomość kilku języków jest wymagana na poziomie urzędowym np. Szwajcaria, Luksemburg, Belgia lub północne Włochy (południowy Tyrol), jak i w krajach o znacznej proporcji ludności napływowej.

Przyczyny występowania wielojęzyczności

Osobą wielojęzyczną można stać się na różne sposoby. Jednym z nich jest dorastanie jako dziecko w środowisku dwujęzycznym np. wskutek emigracji. Wtedy dziecko w domu posługuje się jednym językiem (ojczystym), natomiast w środowisku szkolnym i codziennych sytuacjach językiem państwa, w którym dorasta. Inne sytuacje, które prowadzą do dwu- lub wielojęzyczności to m.in. małżeństwo, religia, edukacja (nauka języka obcego), naturalna wielojęzyczność danego regionu, emigracja w celach zarobkowych czy wspomniana w poprzednim akapicie polityka danego kraju.

Wielojęzyczność w Polsce

Język jest zjawiskiem silnie powiązanym z pojęciem narodowości i etniczności. Według spisu powszechnego z 2011 roku prawie milion mieszkańców Polski porozumiewa się w gospodarstwie domowym językiem innym niż język polski. Obecnie według ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym wyróżnia się kilkanaście takich grup. Dzięki wspomnianej ustawie oraz polskiej Konstytucji grupy te cieszą się wieloma prawami i przywilejami. W szkołach organizowane są różne wydarzenia, które mają na celu przybliżenie kultury danej grupy narodowej lub etnicznej. Często są one finansowane ze specjalnie przygotowanego na ten cel budżetu państwa. Szkoły są w wielu przypadkach zobligowane do zapewnienia możliwości uczenia się języka mniejszości narodowej i etnicznej. W stosunku do roku 2002, w 2011 roku został odnotowany wzrost w liczbie deklaracji języków takich jak język ukraiński, rosyjski czy wietnamski jako języka domowego. Więcej osób zadeklarowało również, że ich język domowy to śląski czy kaszubski.

Grafika: RODNAE Productions / Pexels

Pozytywne aspekty wielojęzyczności

Wielojęzyczność niesie ze sobą wiele zalet. Osoby dwujęzyczne łatwiej koncentrują się na wyznaczonym celu, także w środowisku pełnym dystraktorów, i sprawniej poruszają się w gąszczu informacji, ponieważ potrafią skuteczniej i szybciej odrzucić zbędne w danej chwili dane. W psychologii nazywa się tę umiejętność hamowaniem poznawczym. Wykonywanie wielu zadań jednocześnie sprawia im dużo mniej problemu niż osobom władającym jednym językiem. Ze względu na większy zasób słownictwa pojęcie wieloznaczności nie jest im obce i łatwiej je przyswajają. Do zalet dwujęzyczności należy też z jednej strony przyspieszenie procesu poznawczego u dzieci, z drugiej natomiast u schyłku życia spowolnienie negatywnego wpływu starzenia na funkcje kognitywne.

Trudności

Chociaż obecnie zarówno w mediach społecznościowych jak i w sztukach audiowizualnych promowana jest akceptacja i otwartość na różnorodność etniczną, narodową i kulturową, to jednak wciąż ważnym elementem w budowaniu inkluzywności pozostaje szkoła jako podstawowa placówka kształtująca najmłodszych. Aby zaznajomić uczniów z zagadnieniem dwu- i wielojęzyczności, warto organizować wydarzenia związane z tą tematyką, takie jak warsztaty i spektakle. Dla najmłodszych dzieci najlepiej wybrać bajkę prezentującą zagadnienie w sposób alegoryczny. Materiały do przeprowadzenia zajęć na temat różnorodności i wielokulturowości oferuje wiele stron internetowych m.in. Program Szkoła Ucząca Się ze swoim bezpłatnym pakietem eksperckim "Jak rozmawiać o wielokulturowości w szkole", gdzie znajdują się materiały dla poszczególnych członków kadry szkolnej od dyrektora po bibliotekarzy. Innym podmiotem oferującym liczne materiały dotyczące walki z dyskryminacją jest Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń. Natomiast na stronie Centrum Wielokulturowego znajdziemy materiały na temat mniejszości białoruskiej, żydowskiej, ormiańskiej i afrykańskiej, a także wiele wydarzeń poświęconych kulturze wspomnianych grup.

Kinga Kieszkowska